پیامبر و پرورش اخلاق

بعثت پیامبر(ص) و پرورش مکارم اخلاق

یکی‌از هدف های اصلیّ بعثت، تزکیۀ نفس و پاک سازی جان بشر از آلودگی های اعتقادی، اخلاقی و عملی میباشد. رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز در روایات متعدد، بر این مطلب تأکید کرده است.

وی، فلسفۀ بعثتِ خویش را کامل ساختن اخلاق و رفتار کریمانه ذکر فرموده و مبنای برنامۀ الهی خود را دعوت به صفات نیک و رواج اخلاق و رفتار نیکو مطرح ساخته است .

وی دراین مورد میفرماید: بُعِثتُ بِمکارم الأخلاق وَ مَحاسِنِها. من با اخلاق و رفتار های والا و زیبا بر انگیخته شده ام.

ایمان به معبود و حقایق غیبی، آثار و برکاتی دارد که هم در زندگی جهان و هم در حیات بعداز مرگ، آشکار میگردند.

جان و روحِ افرادی که به معبود ایمان آورند و دعوت پیامبرش را جواب گویند، از رذائل منزه می گردد و به زیور رفتار پسندیده و اخلاق نیکو آراسته می‌شود.

در واقعیت، ایمان با مکارم اخلاقی همراه است و هر کس روشنایی ایمان به دلش بتابد، خُلق و کردار وی به برتری و کمال هدایت می‌گردد. از این رو، یکی‌از آثار و برکات ایمان، دستیابی به مکارم رفتار و اخلاق نیکو میباشد.

چنانچه که ایمان مردم، حقیقی وواقعی و خالص باشد، اخلاق و رفتار و روش پسندیده میان آنان پدیدار می شود.

در حدیث دیگر، با اشاره به حکمت بعثت میفرماید:

إنَّما بُعِثتُ لِأُتَمِّمَ مَکارِمَ الأخلاق.

من، در واقعیت، برای این بر انگیخته شدم که اخلاق و رفتار های والا را کامل کنم.

از‌آنجا‌که ایمان، انسان را به اخلاق و رفتار پسندیده و بزرگوارانه دعوت می نماید، هر کس ندای خاتم انبیا صلی الله علیه و آله را لبّیک بگوید و ایمان آورد، بایستی صفات و اخلاق و رفتار پسندیده در رفتارش نمودار شود. به بیان دیگر، ایمان حقیقی و واقعی، با اخلاق و رفتار پسندیده و کریمانه همراه میباشد و از آن جدا نمی‌شود. به همین دلیل، در سخن پیشوایان فقهی، اهل ایمان با کردار پسندیده، تعریف شده اند و با این ملاک به مردم شناسانده میشوند.

اهل بیت علیهم السلام در روایات فراوانی، به بیان صفات مؤمن پرداخته اند. بر اساس این روایات، کل صفات نیک، با ایمان پیوند دارند و هر کس به ایمان کامل و ناب دست یابد، جامع صفات نیک و مکارم اخلاقی خواهد بود.

اینک به ذکر کمی از صفات مؤمن که در روایات به آنان اشاره شد‌ه‌است، میپردازیم:

یک. نیک خویی

خوش رفتاری و نیک خویی با دیگرافراد، از نشانه های مؤمن میباشد. مؤمن، از تندخویی و بدرفتاری با مردم دوری دارد و در مقابله با سایر افراد، گشاده رو و خوش زبان میباشد.

نشانۀ رسوخ ایمان در دل، گشادگی چهره میباشد. مؤمن واقعی در هنگام برخورد با دیگرافراد، رو در هم نمی کشد و خشونت نشان نمی دهد. بر دست و دل و زبانش، خیر و خوبی جاری میباشد و مردم از لطافت کلام، صفای باطن و عطای دستش فایده میبرند. رسول خداوند صلی الله علیه و آله در بارۀ نشانه های مؤمن میفرماید:

إنَّ لِلمُؤمِنِ أربَعَ عَلاماتٍ: وَجهاً مُنبَسِطاً وَ لِساناً لَطیفاً وَ قَلباً رَحیماً وَ یداً مُعطِیةً.

مؤمن، چهار علامت دارد: روی گشاده، زبان خوش، دل مهربان و دستِ دهنده.

خوش خویی، افزون بر آثار شخصی، در رفتارهای اجتماعی مؤمن نمود پیدا می نماید و اورا از دیگرافراد متمایز می سازد. به بیان دیگر، نیک خویی و خوش رفتاری با سایرافراد، مصادیق فراوانی دارد و فقط در لبخند و روی باز خلاصه نمی‌شود.

مصادیق آن، سفره داری و تکریم مردم میباشد. مؤمن، گشاده دست و مهمان نواز میباشد و از دست رنج خویش، به دیگرافراد احسان می نماید. امام صادق علیه السلام میفرماید:

مِنَ الإیمانِ حُسنُ الخُلُقِ وَ إطعامُ الطَّعامِ.

خوش خلقی و سفره داری، از ایمان اند.

پیامبر و پرورش اخلاق

شما می توانید برای کسب اطلاعات بیشتر از مقالات ما, به وب سایت آقای دکتر حمید صادقیان مراجعه نمایید.

دو. قوی دل بودن

مؤمن هیچ گاه در قبال مشکلات و سختی ها، تن به ذلّت نمی دهد و با عزم و روحیۀ توانا پا به میدان زندگی میگذارد. جان وی از سنگ خارا دشوار تر و مقاومتش در نهایت قوّت میباشد.

وی با وجود سرسختی در قبال دشمنان، با خاکساری و خضوع و خشوع با برادران ایمانی رو به رو میگردد. امیر مؤمنان علیه السلام میفرماید:

المُؤمِنُ.. . نَفسُهُ أصلَبُ مِن الصَّلدِ وَ هُوَ أذَلُّ من العَبدِ.

مؤمن… نفْسش از صخره سخت تر میباشد. در عین حال، خویش را از بردگان کمتر میگیرد.

در واقعیت، وی در پیروی از امر خداوند و پایبندی به حق، سستی نمی ورزد و زیرا کوه پایدار، در قبال رهزنان آئین و ایمان می ایستد. همینطور پایه های ایمانش به قدری مستحکم و پایدار میباشد که در فتنه ها و شبهه ها، به لغزش نمی افتد.

سه. نرمش

مؤمن در کردار با دیگر افراد، نرم و آرام میباشد و از درشتی با سایرافراد خودداری دارد. بزرگواری و احترام، ملاک واکنش وی با دیگرافراد میباشد.

در مقابل، هر کس از فروغ و روشنایی ایمان بی فایده باشد، تندخو و خشن میباشد و با دیگرافراد به خوبی برخورد نمی نماید.

کفر، آدم را به خشونت دعوت می نماید؛ چون دل کافر، در اثر بُریدن از معبود، به انواع مفاسد شخصی و اجتماعی و اخلاقی آلوده می شود. به همین دلیل، خشونت و بدخلقی، اخلاقِ مطلوب با کفر میباشد.

از این رو، در حالتی‌که کافر با نرمی اخلاق و رفتار نماید، بر مقتضای بی دینی و کفر اش عمل نکرده است و در شرایطی که مؤمن درشتی نشان دهد، مناسب ایمانش عمل نکرده است . نرمی و مدارا مطلوبِ ایمان ناب، و خشونت و تندی، مطلوب بی دینی میباشد.

چهار. خو گرفتن با برادران

دلی که با روشنایی ایمان پر‌نور باشد، از دشمنی ها خالی میشود و محبّت و مهر، آن را فرا می‌گیرد. به همین دلیل، نسبت به سایرافراد بی تفاوت نمی ماند و با حضور در اجتماع اهل ایمان و خو گرفتن با آن‌ها، از حالشان خبردار میگردد و از بذل محبّت دریغ نمی ورزد.

هر کس گوشه گیری پیشه نماید و از حضور در اجتماع دوری ورزد، نسبت به مشکلات دیگر افراد، بی تفاوت میماند و صرفا به خویش می اندیشد. به همین دلیل، خیر وی به دیگر افراد نمیرسد.

پنج. زیرکی

به پندار بعضی، آدم خوب و متدین، کسی میباشد که در زندگی، ساده دل و از هر گونه زرنگی و زیرکی، خالی باشد، در حالی که بر طبق روایات، چنین پنداری، اشتباه میباشد و ایمان حقیقی و واقعی، آدم را زیرک و هوشیار می سازد.

مؤمن افزون بر صفات خیر و خوبی که با خویش دارد، زیرک میباشد و در امور زندگی و رفتارهای اجتماعی، فریب نمیخورد و سرش کلاه نمی رود. این از آثار و برکات ایمان میباشد.

بر این اساس، ساده دلی، نشانۀ ایمان و تدین نیست و مؤمن با زیرکی و هوشیاری شناخته میگردد. رسول خدا صلی الله علیه و آله میفرماید:

المُؤمِنُ کیسٌ فَطِنٌ حَذِرٌ.
مؤمن، زیرک و باهوش و هشیار است .

همینطور در حدیث دیگر میفرماید:

لا یلدَغُ المُؤمِنُ مِن جُحرٍ واحِدٍ مَرَّتَینِ.

مؤمن از یک سوراخ، دو بار گزیده نمیشود.

شش. قناعت

ارمغان دیگر ایمان برای مؤمن، قناعت میباشد. اسراف و زیاده روی، نشانۀ ناقص بودن ایمان میباشد. مؤمن حقیقی، کسی میباشد که از زیاده روی و اسراف، دوری و بر ملاک قناعت، زندگی نماید. امیر مؤمنان علیه السلام میفرماید:

لَن یلقَی المُؤمِنُ إلّا قانِعاً.

مؤمن را جز قانع نمی یابی.

وب سایت آقای دکتر حمید صادقیان